Είναι το τέλος του κόσμου όπως τον ξέραμε; (και πώς νιώθουμε για αυτό)

Έχει περάσει λίγος καιρός από τότε που η ανθρωπότητα τέθηκε σε συλλογικό περιορισμό για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αναιρώντας οικειοθελώς δραστηριότητες και πρακτικές που συγκροτούσαν αυτό που λέμε κοινωνική και οικονομική ζωή. 
Αναζητώντας τη νέα κανονικότητα με ταχύτατους ρυθμούς (μέχρι το επόμενο επεισόδιο), για να αναπληρώσουμε τον χαμένο χρόνο τώρα που οι περιορισμοί έχουν χαλαρώσει αισθητά, έχει σημασία να κάνουμε κάποιες παύσεις και να αναλογιστούμε τί έχει αλλάξει και τί θα αλλάξει από τον κόσμο που ξέραμε, ποιες σταθερές έχουν μετατοπιστεί.
 Οι κρίσεις σηματοδοτούν σημεία καμπής, είναι δηλαδή η περίοδος όπου ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος πασχίζει να γεννηθεί. Κι αν αυτό το μεταίχμιο είναι η «εποχή των τεράτων», όπως έλεγε ένας Ιταλός φιλόσοφος στις αρχές του 20ου αιώνα μέσα από την φυλακή, περιγράφοντας μία τέτοια συνθήκη όπως τη σημερινή, είναι ταυτόχρονα και περίοδοι αναστοχασμού και κινητοποίησης για να φτιάξουμε έναν κόσμο πιο δίκαιο. Είναι περίοδοι συλλογικής ευθύνης.

Στο πλαίσιο αυτό, η Διεθνής Αμνηστία στην Ελλάδα έχει αναπροσαρμόσει τη στρατηγική της για να προσαρμοστεί στη νέα συνθήκη και από την μία να υπερασπιστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα που βρίσκονται σε διαρκή απειλή, αλλά ταυτόχρονα να καταστήσει σαφές, ότι μία κοινωνία που δεν θέτει το σεβασμό των δικαιωμάτων στον πυρήνα της είναι καταδικασμένη να αναπαράγει συστημικές αδικίες και να βασίζεται σε σαθρά θεμέλια. Άλλωστε, το παράδειγμα των κινητοποιήσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες,  στο πλαίσιο του #Black_Lives_Matter και του #I_Can’t_ Breathe, με αφορμή τη δολοφονία του George Floyd από 4 αστυνομικούς στη Μινεσότα, μας υπενθυμίζει ότι κοινωνική ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη δύσκολα μπορεί να διασφαλιστεί.

Στο πλαίσιο αυτό πήραμε την πρωτοβουλία για την έκδοση ενός e-book με τίτλο Αγώνας σε Καιρούς Αβεβαιότητας: Ανθρώπινα Δικαιώματα και Πανδημία για να θέσουμε στο δημόσιο διάλογο τον εξής προβληματισμό: Τα ανθρώπινα δικαιώματα «έχουν σημασία» γιατί δεν είναι αφηρημένες έννοιες. Αντίθετα, είναι τα θεμέλια της δικαιοσύνης, της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας όλων των πολιτών, χωρίς διακρίσεις. Κι αν χρησιμοποιούνται ως επικοινωνιακό περιτύλιγμα, χωρίς περιεχόμενο, στο πλαίσιο επίδειξης μίας κάποιας κοινωνικής υπευθυνότητας τότε θα εκφυλιστούν. Με αφορμή την πανδημία που άλλαξε τις ζωές όλων μας, συγκεντρώσαμε 26 άρθρα, από 27 συγγραφείς από Ελλάδα και εξωτερικό, φτιάχνοντας έναν συλλογικό ηλεκτρονικό τόμο, για να αποτελέσει σημείο αναφοράς για όσους και όσες μοιράζονται αυτό τον προβληματισμό.

Το e-book της Διεθνούς Αμνηστίας χωρίζεται σε 4 ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, περιγράφεται η επίπτωση της υγειονομικής κρίσης στα ανθρώπινα δικαιώματα γενικά αλλά και ειδικά. Από τις συνέπειες της διάχυτης ανασφάλειας στον τρόπο που οργανώνεται η ατομική, κοινωνική και πολιτική ζωή μέχρι το νέο βιοπολιτικό πλαίσιο υπάρχει ένα ευρύ φάσμα δικαιωμάτων που επηρεάζεται: Το δικαίωμα στην υγεία (σωματική και ψυχική), το δικαίωμα στην αξιοπρεπή διαβίωση, το δικαίωμα στην εκπαίδευση και τον πολιτισμό, αλλά και τα ψηφιακά δικαιώματα, όλα τα παραπάνω αποτελούν πτυχές ενός ψηφιδωτού καθοριστικού για την αντίληψη περί ιδιωτικής και δημόσιας ζωής.

Στη δεύτερη ενότητα, αναλύονται οι επιπτώσεις στους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από ένα πέπλο αορατότητας μέσα στην πανδημία και τίθεται το ερώτημα «πόσο ίσοι/ες είμαστε απέναντι στον κορονοϊό;». Μέσα από τα άρθρα δίνεται ορατότητα και φωνή σε κοινωνικές ομάδες που δέχονται ασύμμετρη πίεση από την πανδημία. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, τα παιδιά, οι γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας, οι άστεγοι, τα άτομα με αναπηρία, η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και οι κρατούμενοι στις φυλακές είναι κάποιες από τις πιο ευάλωτες ομάδες. Δεν είναι όλες οι ευάλωτες ομάδες, όμως προσπαθούμε να τονίσουμε, ότι οι συνέπειες της πανδημίας είναι αναλογικές με την σφραγίδα που φέρουμε στο κοινωνικό μας διαβατήριο.

Στην τρίτη ενότητα, εξετάζεται το πόσο πρέπει να αλλάξει η στρατηγική της κοινωνίας των πολιτών για την υπεράσπιση και την εμπέδωση μίας κουλτούρας σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Σκοπός μας δεν είναι να περιοριστούμε απλά στην καταγραφή των επιπτώσεων της πανδημίας, αλλά και να αναστοχαστούμε σχετικά με μεθοδολογίες και πρακτικές για να φέρουμε την αλλαγή σε αντιλήψεις, αξίες και πολιτικές. Πώς αλλάζει η στρατηγική, οι αξίες, ο ακτιβισμός και η επικοινωνία; Και τέλος, υπάρχει αναφορά στην εμπειρία της Ουγγαρίας -ως μελέτη περίπτωσης- όπου ο Όρμπαν εκμεταλλεύτηκε στο έπακρον την πανδημία για να κλιμακώσει την αυταρχική του πολιτική, κάνοντας ακόμα και τον Τραμπ να ζηλέψει.

Στην τελευταία ενότητα αναζητούμε τα ψήγματα της επόμενης μέρας για να αποτελέσει το e-book αυτό μία συμβολή σύνδεσης του συννεφιασμένου παρόντος με ένα πιο φωτεινό μέλλον. Και επειδή το μέλλον είναι μία «θάλασσα από πιθανότητες», με πολλές ενδιάμεσες εναλλακτικές μεταξύ ουτοπίας και δυστοπίας, προσπαθούμε να εκμαιεύσουμε το «νέο κόσμο» έτσι ώστε η «εποχή των τεράτων» να είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομη.

Ο κόσμος βέβαια δεν αλλάζει με e-books, ως Διεθνής Αμνηστία δεν έχουμε τέτοια αυταπάτη. Ούτε καν μέσα από γενικόλογες διακηρύξεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν αλλάζει. Χωρίς κοινωνική εγρήγορση και κινητοποίηση, χωρίς ενεργητική περιφρούρηση του κράτους δικαίου και χωρίς συνέργειες -χωρίς περιχαρακώσεις- θα συνεχίσουμε να βιώνουμε την «μέρα της μαρμότας». Σε μία περίοδο που ο κόσμος μας αλλάζει πιο γρήγορα από ότι μπορούμε να αντιληφθούμε, ας μην περιοριστούμε να θέσουμε απλά τα όρια μας. Ας κάνουμε τα απαιτούμενα βήματα για να επιλέξουμε τις αξίες και το όραμά μας για την επόμενη μέρα και ας τα επιβάλουμε στην ατζέντα. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε ως Διεθνής Αμνηστία και σας θέλουμε μαζί μας.

*Γαβριήλ Σακελλαρίδης, Διευθυντής του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας