Φιντέλ Κάστρο 1926 - 2016: Ο κόσμος αποχαιρετά τον κομαντάντε

Μία ολόκληρη εποχή κλείνει για την Κούβα και τη Λατινική Αμερική με το θάνατο του Φιντέλ Κάστρο και διεθνή ΜΜΕ αποχαιρετούν τον «κομαντάντε» με εκτενή κείμενα.

Πρώτοι οι New York Times οι οποίοι γράφουν πως ο Φιντέλ Κάστρο ήταν μία από τις διεθνείς προσωπικότητες, που σημάδεψαν τη διαδρομή των γεγονότων, στον 20ο αιώνα.

Παρατηρούν δε ότι η πολιτική του ακτινοβολία ξεπέρασε τα όρια του ηγέτη, ενός νησιού της Καραϊβικής Θάλασσας, με έντεκα εκατομμύρια κατοίκους.

Ο Κάστρο κυριάρχησε στη χώρα του, με δύναμη και συμβολισμό από την ημέρα που εισήλθε στην Αβάνα, στις 8 Ιανουαρίου του 1959, εκφωνώντας τον πρώτο λόγο του, μπροστά σε δεκάδες χιλιάδες υποστηρικτές του, στο διοικητήριο του Μπατίστα

Ο λόγος αυτός, εκφωνήθηκε με πάθος και είχε διάρκεια μέχρι την αυγή. Λευκά περιστέρια απελευθερώθηκαν στον ουρανό της κουβανικής πρωτεύουσας, σηματοδοτώντας την ειρήνη, στην έναρξη μιας νέας περιόδου. Όταν ένα από τα περιστέρια κάθισε στον ώμο του Κάστρο, το πλήθος φώναζε: Φιντέλ! Φιντέλ! Ήταν ένα σημάδι ελπίδας γι' αυτούς που ήταν εκεί, αλλά και για όσους παρακολουθούσαν από την τηλεόραση, ότι ο γενειοφόρος, αντάρτης ηγέτης τους, ήταν προορισμένος να γίνει ο σωτήρας τους.

Ο ίδιος, πίστευε για τον εαυτό του, ότι «“θα ήταν ο Μεσσίας της πατρίδας του» γράφει η εφημερίδα και συμπληρώνει ότι αυτό που κράτησε την «απολυταρχική» όπως την χαρακτηρίζει κυβέρνησή του στην εξουσία ήταν κάτι περισσότερο από την καταστολή και το φόβο. Ο ίδιος είχε και θαυμαστές και επικριτές τόσο στην Κούβα όσο και σε όλο τον κόσμο. Κάποιοι τον «είδαν» ως έναν αδίστακτο τύραννος που καταπάτησε δικαιώματα και ελευθερίες ενώ άλλοι τον αποθέωναν όπως τα πλήθη το πρώτο εκείνο βράδυ στην Αβάνα, ως έναν επαναστάτη ήρωα των καιρών.

Δείτε την ιστορική συνέντευξη του Κάστρο στους New York Times το 1964

O Κάστρο συνεχίζουν οι New York Times ήταν ίσως ο πιο σηνατικός ηγέτης που αναδύθηκε στη Λατινική Αμερική από τις αρχές τυ 19ου αιώνα. Επρόκειτο αναμφισβήτητα για τον πιο σημαίνων διαμορφωτή της ιστορίας της Κούβας ο οποίος άλλαξε και διαμόρφωσε την κουβανέζικη κοινωνία διατηρώντας την μεγαλύτερη σε διάρκεια επιρροή από κάθε άλλον ηγέτη της Λατινικής Αμερικής τον 20ο αιώνα. Πιθανή εξαίρεση, αναφέρει το αφιέρωμα, στη μεξικανική επανάσταση το 1910.

Η κληρονομιά του στην Κούβα και αλλού ήταν ένα μείγμα κοινωνικής προόδου ρεκόρ και απόλυτης φτώχειας, φυλετικής ισότητας και πολιτικών διώξεων, ιατρικής προόδου και βαθμού δυστυχίας εν συγκρίσει με τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Κούβα όταν εκείνος μπήκε στην Αβάνα νικητής το 1959.

Ο Φιντέλ Κάστρο έγινε σύμβολο της επανάστασης παγκοσμίως και πηγή έμπνευσης για πολλούς μιμητές. Ο Τσάβες θεωρούσε τον Κάστρο ως τον ιδεολογικό του νονό. Ο Σουμπκομαντάντε Μάρκος ξεκίνησε εξέγερση στα βουνά στο νότιο Μεξικό το 1994, χρησιμοποιώντας πολλές από τις τακτικές του.

Το Γαλλικό Πρακτορείο με τη σειρά του παρουσιάζει τα έξι πρόσωπα του Κάστρο.

Λατρεμένος αλλά και απεχθής, άσπονδος εχθρός και μεγάλος πλάνος, ο "λίδερ Μάξιμο" ήταν ένας από τους τελευταίους πολιτικούς γίγαντες του 20ού αιώνα.

Ο δεινός τακτικιστής

Το 1959,ο Φιντέλ εισέρχεται θριαμβευτικά στην Αβάνα. Χωρίς στρατιωτική εκπαίδευση, αυτός ο 32χρονος διδάκτορας της Νομικής με τη μαύρη γενειάδα και τη χακί στολή νίκησε έναν στρατό αποτελούμενο από 80.000 άνδρες με τους "barbudos" του και ανέτρεψε τον Φουλχένσιο Μπατίστα, τον δικτάτορα που είχε καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα το 1952.

Εφαρμόζοντας το "δικό του στρατιωτικό δόγμα", "μετέτρεψε ένα αντάρτικο σε μια παράλληλη εξουσία, που αποτελείτο από ένα αντάρτικο και μυστικές και λαϊκές οργανώσεις" δηλώνει στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Άλι Ροδρίγκες, πρώην αντάρτης και νυν πρεσβευτής της Βενεζουέλας στην Κούβα.
Ματαιώνοντας τις συνωμοσίες που υποστηρίζονταν από την Ουάσινγκτον, ο Φιδέλ έστειλε 386.000 Κουβανούς να πολεμήσουν στην Ανγκόλα, την Αιθιοπία, την Αλγερία. Από το 1958 έως το 2000, διέφυγε από 634 απόπειρες δολοφονίας, σύμφωνα με τον πρώην επικεφαλής των κουβανικών μυστικών υπηρεσιών Φαμπιάν Εσκαλάντε.
"Μακάρι όλοι να πεθάνουμε από φυσικό θάνατο, αυτό που θέλουμε είναι η ώρα του θανάτου να έρθει σε ένα μόνο δευτερόλεπτο", δήλωνε ο Φιδέλ ο οποίος σπάνια αποχωριζόταν το πιστόλι του, ένα Μπράουνινγκ.

Ο πλάνος

«Έίχα εντυπωσιαστεί τόσο πολύ! Δεν μπορούσα παρά να τον κοιτάζω και να λέω: τον αγαπώ». Η Μερσέδες Γκονσάλες, μια Κουβανή 59 ετών, είχε δει μόνο δύο φορές τον κουβανό ηγέτη από κοντά αλλά υπέκυψε στην «επιρροή Φιντέλ»

Η ακατέργαστη πλευρά του αντάρτη και οι μαραθώνιες ομιλίες του μαγνήτιζαν τόσο τα πλήθη όσο και τις γυναίκες, τους πολιτικούς ή τους καλλιτέχνες.

«Εκπέμπει μια πολύ ελκυστική δημόσια εικόνα», αυτό «αποτελεί μέρος του μύθου του», λέει ο Σάλαμον Σούσι, συγγραφέας του Λεξικού σκέψεων του Φιδέλ Κάστρο.

Λαμπερός και εξωστρεφής, αλλά διακριτικός για την ιδιωτική ζωή του: δύο γάμοι και επτά παιδιά από τρεις γυναίκες, είναι όλο κι όλο αυτό που άφησε να γίνει γνωστό. «Η ιδιωτική ζωή, κατά τη γνώμη μου, δεν πρέπει να είναι εργαλείο δημοσιότητας ή πολιτικής», έλεγε.

Ο εχθρός

«Ο άνδρας των τριών έψιλον: εγωτιστή, εγωιστή και εγωκεντρικό» τον περιγράφει η αντίπαλος του καθεστώτος Μάρτα Μπεατρίς Ρόκε, 71 ετών. Εκείνοι που τολμούσαν να προβάλουν αντίσταση, προσθέτει, γνώρισαν τη «φυλάκιση, το μαστίγιο και πράξεις αποκήρυξης».

Μέσα σε μισό αιώνα, ο Φιδέλ αψήφησε έντεκα προέδρους των Ηνωμένων Πολιτειών και κυβέρνησε με σιδηρά πυγμή, ακολουθώντας μια πολιτική καταστολής της αντιπολίτευσης που οδήγησε σε πολλές καταδίκες της Κούβας από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ.

Το 1959, ο διοικητής Ούμπερ Μάτος, σύντροφος στη μάχη ο οποίος αποσκίρτησε, καταδικάστηκε σε φυλάκιση 20 ετών. Στη διάρκεια της "μαύρης άνοιξης" του 2003, 75 αντιφρονούντες φυλακίστηκαν και τρεις εκτελέστηκαν.
Απορρίπτοντας τις εκκλήσεις για άνοιγμα και χαρακτηρίζοντας τους αντιπάλους του "μισθοφόρους", "θα μείνει (στην Ιστορία) ως δικτάτορας", εκτίμησε η Ρόκε.


Ο μύθος

Όταν ο Φιντέλ ανακήρυξε τον θρίαμβο της επανάστασης το 1959, τον περιέβαλλαν πολλά περιστέρια. Ένα από αυτά κάθισε στον ώμο του. Πολλοί είδαν σε αυτή την κίνηση ένα υπερφυσικό σημάδι. Ο μύθος ξεκίνησε.

Σε μια χώρα όπου ο χριστιανισμός αναμειγνύεται με τις αφρικανικές λατρευτικές παραδόσεις, οι Κουβανοί πιστεύουν πως ο Φιδέλ είχε την προστασία της Ομπατάλα, της πιο ισχυρής από τις θεότητες "ορίσα".

Έφθασε μάλιστα στο σημείο να θεωρείται περίπου αθάνατος μέχρι που ασθένησε βαριά το 2006.

«Μπορεί να τον έχουν αγγίξει οι θεοί και να έχει το 'ατσέ' (τύχη και δύναμη), όπως λένε», συνοψίζει η ειδική στις αφρικανικές θρησκείες Ναταλία Μπολίβαρ.

Εμπνέοντας φόβο και σεβασμό, η πατρική φιγούρα του "κομαντάντε" είναι πανταχού παρούσα στο νησί.

Ο εμπνευστής

Να διηγηθούμε τον 20ό αιώνα χωρίς τον Φιδέλ; Αδύνατον. Στη δεκαετία του 1960 υποστηρίζει τους αντάρτες στην Αργεντινή, τη Βολιβία, τη Νικαράγουα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, υιοθετεί πολιτικά τον Βενεζουελάνο Ούγο Τσάβες. Σήμερα η Κούβα φιλοξενεί τις ειρηνευτικές συνομιλίες που διεξάγονται ανάμεσα στις Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας (FARC) και την κολομβιανή κυβέρνηση.

Η επανάστασή του "δίνει (...) την επιθυμία για μάχη, για αντίσταση, σε κάνει να θέλεις να πάρεις ένα τουφέκι και να προσπαθήσεις να αλλάξεις τα πράγματα", δηλώνει στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Ιβάν Μάρκες, δεύτερος στην ιεραρχία των Farc. Αλλά είναι επίσης "χάρη στην Κούβα που μπορέσαμε να προχωρήσουμε τόσο πολύ. Καμία άλλη προσπάθεια για ειρήνευση στην Κολομβία (...) δεν κατάφερε αυτό που έγινε εδώ", προσθέτει.

Ο Δον Κιχώτης

«Θα επιστρέψουν». Το 2001, ο Κάστρο υπόσχεται να φέρει πίσω πέντε κουβανούς πράκτορες που είχαν συλληφθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες τρία χρόνια πριν.

«Όταν ο Φιδέλ είπε 'θα επιστρέψουν', είπε στον κουβανικό λαό: θα πάτε να τους φέρετε», εξηγεί ο Ρενέ Γκονσάλες, ένας από αυτούς τους Κουβανούς που απελευθερώθηκαν από την Ουάσινγκτον μεταξύ των ετών 2011-2014. καταδεικνύοντας την ικανότητα του ηγέτη να διαδίδει τις ιδέες του, όσο απίθανες κι αν μοιάζουν.

Ο Δον Κιχώτης της Κούβας είχε ορκιστεί επίσης να κάνει την Κούβα «μια ιατρική δύναμη» όταν στη χώρα δεν υπήρχαν παρά μόνο 3.000 γιατροί έναντι 88.000 σήμερα - ένας για κάθε 640 κατοίκους.

Ωστόσο δεν έχουν εκπληρωθεί όλες οι υποσχέσεις του: δεν μπόρεσε να παραγάγει 10 εκατομμύρια τόνους ζάχαρης το 1970, ούτε να ανακτήσει την περιοχή του Γκουαντάναμο που είχε παραχωρηθεί περισσότερο από έναν αιώνα πριν στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η αμερικανική έκδοση της The Huffington Post γράφει την ιστορία του Φιντέλ Κάστρο και σημειώνει ότι ήταν «ένας από τους πολιτικούς αρχηγούς με τα περισσότερα χρόνια υπηρεσίας». Ο Κάστρο κατά τη διάρκεια της ζωής του δίχασε, μεταμορφώνοντας την Κούβα στην πρώτη κομμουνιστική χώρα του Δυτικού κόσμου και αποτελώντας ένα αγκάθι για τις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αναφέρει και σχολιάζει:

«Οι υποστηρικτές του τον τιμούν ως έναν ήρωα που πάλεψε για τις ιδέες του σοσιαλισμού, προβάλλοντας αντίσταση απέναντι στις ΗΠΑ και τους υπόλοιπους πολιτικούς γίγαντες παγκοσμίως. Οι επικριτές του τον βλέπουν ως έναν αδίστακτο δικτάτορα που υπέβαλε τους ανθρώπους του σε αμέτρητες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καταστρέφοντας την οικονομία της Κούβας και εξαναγκάζοντας περισσότερο από ένα εκατομμύριο Κουβανούς να εγκαταλείψουν τη χώρα».