Πληρώστε, ή παγώστε: Ιδού τα ληστρικά κέρδη των εταιρειών ενέργειας...

Eίναι αλήθεια, η ηλιακή και η αιολική ενέργεια αναπτύσσονται γρηγορότερα από ποτέ. Όπως λένε οι ειδικοί, το μέλλον δε βρίσκεται στα ορυκτά καύσιμα. Η ηλεκτροδότηση της κοινωνίας μας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), είτε πρόκειται για βιοαέριο, υδρογόνο ή ηλεκτρισμό, διαδίδεται όλο και περισσότερο καθώς... προχωράμε στο μέλλον. Παράλληλα όμως, οι βιομηχανικές χώρες καταναλώνουν τεράστιους πόρους, χωρίς όμως να αναρωτώνται αν αυτοί οι πόροι είναι αρκετοί για το μέλλον.

Η τέχνη τού να έχεις πάντα δίκιο

Το ζήτημα είναι πώς θέλουμε να ζούμε μελλοντικά, αναφέρουν οι επιστήμονες. «Αν εθελοτυφλούμε σκεπτόμενοι πως μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι, θέλουμε και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο», έλεγε στο ντοκιμαντέρ: «Ενέργεια, το απόλυτο αγαθό» ο Στέφαν Κρούγκερ από το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Αμβούργου. Από την άλλη, οι τεχνολογικές δυνατότητες έχουν αυξηθεί. Το θέμα είναι πώς θα πείσεις τους ανθρώπους ότι τους περιμένει ένα διαφορετικό μέλλον; Και άντε, τους «μικρούς» με τον έναν (προπαγάνδα), με τον άλλο τρόπο (καταστολή) τους πείθεις. Τους «μεγάλους», όπως η Microsoft, η οποία στο μέλλον θα καταναλώνει τόση ενέργεια όση χρειάζεται μια μεσαία χώρα, πώς τους πείθεις να χαλιναγωγήσουν την ακόρεστη δίψα τους για ενέργεια;

«Πρέπει να καταλήξουμε σε ένα σχέδιο για το πώς θα μειώσουμε την ενεργειακή κατανάλωση» αναφέρει ο Κρούγκερ. Με ποιον τρόπο; Πολύ απλά αν «η ενέργεια (πρέπει να) γίνει πιο ακριβή», καθώς μόνο έτσι θα σταματήσει η κατανάλωση των πόρων, «αν επηρεάζει την τσέπη μας».

Αυτό ήταν το κλίμα που επικρατούσε σε Βερολίνο, Βρυξέλλες και σε πολλά ακόμη κέντρα λήψης αποφάσεων της Ευρώπης, το μακρινό πια 2018. Πάνω σ΄αυτές τις ράγες κινήθηκε το ενεργειακό, «πράσινο» τρένο της ΕΕ και της νέας ενεργειακής της πολιτικής. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η καινούρια αυτή εποχή για την ενέργεια στην Ευρώπη θα αμφισβητούσε τον αξιακό κώδικα των ευρωενωσιακών αξιών. Δηλαδή, τα ήθη της ελεύθερης αγοράς…

Η αρχή

Περίπου 11 χρόνια πριν το ξέσπασμα της ενεργειακής κρίσης, που έφτασε μέχρι και την Goldman Sacks στο σημείο να παρουσιάζει ως μικρό περίπατο στην εξοχή την πετρελαϊκή κρίση του 1970, σε σχέση με τον δύσκολο χειμώνα που έπεται, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στη συνεδρίαση της 2ας Φεβρουαρίου 2011 έθετε τους στόχους της νέας εποχής για την ενέργεια στην ΕΕ. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα που εξήχθησαν: η ΕΕ χρειαζόταν «μια απόλυτα ολοκληρωμένη, διασυνδεδεμένη και λειτουργική αγορά εσωτερικής ενέργειας», η οποία έπρεπε «να εφαρμοστεί γρήγορα και στο ακέραιο από τα κράτη-μέλη». Η προθεσμία για τη σύσταση αυτής της αγοράς έληγε το 2014 και παρ’ όλο που εξέπνευσε χωρίς την πλήρη υλοποίηση του στόχου, στην πραγματικότητα δεν αποτελούσε κάποια καινοτομία.

Η ιδέα για τη δημιουργία μιας απελευθερωμένης, ενιαίας αγοράς βρισκόταν στον χάρτη των επίσημων πολιτικών της Ένωσης ήδη από τη δεκαετία του 1990, συνδυάζοντας τους κλιματικούς στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, υπό τις…σπλαχνικές φτερούγες της «απελευθερωμένης» αγοράς. (Θυμηθείτε τι υπαγόρευε η Οδηγία του Ευρωκοινοβουλίου το 2019 «σχετικά με τους κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας: ο σχεδιασμός μιας εύρυθμα λειτουργούσας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας είναι καταλυτικός παράγοντας για την αξιοποίηση των ΑΠΕ»).

Επιπλέον, όπως επεσήμανε σε εκτενές ρεπορτάζ της η εφημερίδα Ριζοσπάστης, ήταν η οδηγία 96/92/ΕΚ που έδινε τον μπούσουλα για τη λεγόμενη «απελευθέρωση» στα κράτη-μέλη. Στην Ελλάδα, τον χορό της «απελευθέρωσης» έσυρε ο ν.2773/1999 του ΠΑΣΟΚ, που τέθηκε σε ισχύ στις 22/12/1999 και αποτέλεσε το εφαλτήριο για το σπάσιμο του κρατικού μονοπωλίου της ΔΕΗ και το πέρασμα στην αρένα του «ελεύθερου ανταγωνισμού».

Με τον ίδιο νόμο ιδρύθηκε και η ΡΑΕ ώστε να εποπτεύει την απελευθερωμένη αγορά, αλλά και να αντιμετωπίζει μαζί με το Υπουργείο Ανάπτυξης την «ενεργειακή πενία».

Στα πλαίσια εφαρμογής της εν λόγω νομοθεσίας ιδρύθηκε ως ανώνυμη εταιρεία ο Διαχειριστής του Ελληνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, με το ΠΔ 328/12/12/2000, αναλαμβάνοντας τη συντήρηση και λειτουργία του δικτύου ηλεκτρισμού, το οποίο παρέμεινε υπό τον έλεγχο της ΔΕΗ, για να αποσπαστεί όμως σε επόμενη φάση.

Δύο χρόνια μετά, το 2003 ήρθε ο νόμος 3175 που άνοιξε την πόρτα της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε προμηθευτές που δεν είχαν στην κατοχή τους μονάδες παραγωγής, καθώς και σε όσους εξασφάλιζαν την απαιτούμενη ισχύ από ευρωενωσιακές πηγές. Ακόμη, με όπλο τον ίδιο νόμο οι ιδιώτες ηλεκτροπαραγωγοί, έλαβαν το δικαίωμα της κατασκευής μονάδων παραγωγής (μέχρι 1200MWΗ) έχοντας από πριν εξασφαλίσει τη ρευστότητα, αλλά και τη διάθεση της παραγωγής τους με αγοραστή τη ΔΕΗ.

 Όπως βλέπετε, μπορεί ο στόχος της δημιουργίας της ενιαίας αγοράς να μην υλοποιήθηκε απόλυτα το 2014, ωστόσο ήδη από της αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε θέσει σε λειτουργία το λεγόμενο market coupling, ελληνιστί: τη σύζευξη αγορών∙ που έδινε τη δυνατότητα σε δύο ή περισσότερες χώρες να επιτρέπουν σε ηλεκτροπαραγωγούς της μίας να συμμετέχουν στο ημερήσιο ενεργειακό «μπαρμπούτι» της άλλης.

Πίσω στην Ελλάδα και τη δεκαετία του 2000, ενώ ο 2773/1999 άνοιξε τον δρόμο για το ενεργειακό lassaiz ferre στη χώρα, ήρθε η ΝΔ με τον ν.3426/2005 να ενσωματώσει στην ελληνική νομοθεσία την Οδηγία 2003/54/ΕΚ της ΕΕ. Στο άρθρο 1 του νόμου γίνονταν η διάκριση μεταξύ του συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και του δικτύου διανομής, ενώ επιβαλλόταν η νομική και λειτουργική διαίρεση του δικτύου διανομής από τη ΔΕΗ, θέτοντας τα θεμέλια για το σπάσιμο του ΔΕΣΜΗΕ και την εμφάνιση των ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ, το 2011.

Το πάρτι δισεκατομμυρίων της ενέργειας άρχισε να παίρνει τρομακτική διάσταση, όταν το 2016 η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ψήφισε τον ν.4425 που είχε ως στόχο να αναμορφώσει το πεδίο της εγχώριας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Άλλωστε, ήταν προαπαιτούμενο του τρίτου μνημονίου καθώς και κατευθυντήρια γραμμή της Οδηγίας 2009/72/ΕΚ.

Και αν η οδηγία του 2019 στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως, έκρυβε τον νεοφιλελεύθερο προσανατολισμό της πίσω από τις ανεμογεννήτριες των ΑΠΕ, ετούτοι εδώ ήταν απόλυτα ξεκάθαροι ως προς τις επιδιώξεις της «απελευθέρωσης» της ενεργειακής αγοράς: «Στόχοι της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία υλοποιείται σταδιακά σε ολόκληρη την κοινότητα από το 1999 – είναι- η παροχή νέων επιχειρηματικών ευκαιριών και η αύξηση του διασυνοριακού εμπορίου, ώστε να επιτευχθούν κέρδη σε απόδοση, ανταγωνιστικές τιμές, υψηλότερα πρότυπα παρεχόμενων υπηρεσιών και να ενισχυθεί ταυτόχρονα η ασφάλεια του εφοδιασμού και η αειφορία». 

Με πυλώνα αυτήν την Οδηγία, η Κομισιόν δημιούργησε δύο κύριους μηχανισμούς υλοποίησης των στόχων του target model: Τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο των Ρυθμιστικών Αρχών και τη Ένωση των Ευρωπαϊκών Διαχειριστών Συστημάτων Ενέργειας. Με τη σειρά τους, αυτοί οι μηχανισμοί διαίρεσαν την ενιαία αγορά ενέργειας σε τέσσερεις διαφορετικές αγορές: την προθεσμιακή αγορά, την προημερήσια αγορά, την ενδοημερήσια αγορά και την αγορά εξισορρόπησης. Και εγένετο χρηματιστήριο ενέργειας.

Στην Ελλάδα, δύο χρόνια μετά την ψήφιση του 4425, συστάθηκε το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας, το οποίο άνοιξε τις πύλες -της κόλασης για τους καταναλωτές- την 1η Νοεμβρίου 2020.

Για να διαβασετε ολόκληρο το κείμενο του Δημητρη Κουλαλη, πατήστε ΕΔΩ...