«Αλυκό, φύση και πολιτισμός»

 

*Της Κατερίνα Γιαννακά

Φυσικό περιβάλλον και πολιτισμό, έχει ως προίκα από αλλοτινές εποχές και η Νάξος.

Αλυκό! (έχει φωνή και αυτοσυστήνεται)

Χίλια καλώς ορίσατε κι ακόμη δύο χιλιάδες! καλησπέρα τσ’ αφεντιά σας!

Το Αλυκό, μας ταξιδεύει στο χρόνο, σα θα πατήσουμε τα ποδάρια μας σε τούτη τη γη.

– Είμαι ένα μοναδικό μουσείο της φύσης, λέει, απλώνομαι μπροστά σας ως ένας τόπος σπάνιας ομορφιάς, με το δάσος των κέδρων μου, την άρκευθο τη φοινικική και το σκίνο, αλλά έχω και την πολυετή φρυγανώδη βλάστησή μου από ρείκι ή χαμορείκι, έχω θυμάρι, πυξάρι ή λαθάνα, θρούμπι, έχω και ασπάλαθο. Έχω και τι δεν έχω !

Έκθαμβοι οι επισκέπτες αφήνονται στον ξεναγό «Αλυκό» και ρουφούν κάθε λέξη που φτάνει σ’ αυτούς, μέσα από χιλιάδες χρόνια…

– Μα περάστε, περάστε, λέει ο οικοδεσπότης – ξεναγός. Το ιστορικό μου όνομα είναι «Αλυκό», αλλά οι ντόπιοι ζευγάδες και βοσκοί με λένε «Κουρούπια» και το εκκλησάκι μου, νά εκεί κάτω στην ακρογιαλιά, είναι ο Άη Γιώργης ο Κουρουπιώτης. Η λαϊκή παράδοση των προπαππούδων μας μιλά για μια πανέμορφη παρθένο την «Αλίκη», που την είχαν πάρει σκλάβα μέσα στο καΐκι τους και την πήγαιναν στην Κρήτη να την πουλήσουν στα σκλαβοπάζαρα. Μα το καΐκι ναυάγησε στα ανοιχτά των Κουρουπιών και η παρθένα βγήκε ζωντανή στην ακτή, κρύφτηκε μέσα στους κέδρους μα δεν άντεξε, τη βρήκανε πεθαμένη οι βοσκοί και τη θάψανε εκεί μαζί με επτά χρυσά κύπελλα που είχε μαζί της. Η άμμος κάλυψε τον τάφο της με τον καιρό, μα οι βοσκοί που τη λάτρευαν και νεκρή ως βασιλοπούλα έδωσαν το όνομά της στην περιοχή και το είπαν «Αλυκό». Τα επτά χρυσά κύπελλα είναι ο κρυμμένος θησαυρός μου, εκεί στη Βόρεια άκρη μου, στην Αγκάλη, στα Μνημόρια, όπως τα λένε οι ντόπιοι. Είναι το μέρος που βρισκόταν το νεκροταφείο της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου με τους 18 συλημένους τάφους, που βρήκαν οι αρχαιολόγοι.
Τώρα ελάτε κοντά μου, ελάτε, ακουμπήστε τα χέρια σας πάνω στο δέρμα των κέδρων και νιώστε το χρόνο. Ξέρετε τι ηλικία έχουν κάποιοι από αυτούς;

Οι επισκέπτες κοιτούν με απορία.

– Μμμ, δεν ξέρετε, θα σας πω εγώ. Η ηλικία λοιπόν, κάποιον από τους κέδρους μου φτάνει έως και τα 200 χρόνια!
Λέει με περίσσια περηφάνια το Αλυκό.

– Τώρα κοιτάξτε γύρω σας, όλη αυτή η έκταση είναι το σώμα μου, βλέπετε; Είναι καλυμμένο από ένα στρώμα άμμου, όμως υπάρχουν και αμμώδεις λοφίσκοι, ξέρετε τι είναι;

– «Παρά ‘θιν αλός», λέει ο ένας επισκέπτης, τις ονομάζει ο Όμηρος.

– Σωστά ! Είναι η σωρός άμμου της θάλασσας. Είναι οι αμμοθίνες μου! Σχηματίζονται εδώ και χιλιάδες χρόνια, από το δυνατό άνεμο που συνεργαζόμαστε. Παίρνει τη λευκή άμμο με δύναμη, αυτή προσκρούει πάνω στο κεδροδάσος, πέφτει πάνω στο οργιλώδες έδαφος και δημιουργεί τους άσπρους αμμόλοφους, τις αμμοθίνες μου.

– Σαν πίνακες ζωγραφικής από τη φύση είναι, λέει ο επισκέπτης.

– Ναι ! Πάνω τους αποτυπώνονται οι ριπές του ανέμου σε μορφή κυματισμού. Είναι δυναμικά μα συνάμα και ευαίσθητα οικοσυστήματα, μπορούν να έχουν πολλές διαφορετικές μορφές και αυτό εξαρτάται από τις συνθήκες στη θάλασσα και στη χέρσο. Στις αμμοθίνες μου αναπτύσσονται διάφοροι τύποι βλάστησης, που όταν όμως καταστραφεί ή διασπαστεί τοπικά με ανθρώπινη παρέμβαση ο άνεμος παρασύρει την άμμο σε μεγάλες ποσότητες και σκεπάζει αγρούς, λιβάδια ή υγροτόπους. Τα φυτά σταθεροποιούν τις θίνες με το ριζικό τους σύστημα και ταυτόχρονα συγκρατούν τις ριπές του ανέμου με αποτέλεσμα την απόθεση άμμου και την αύξηση του ύψους και του πλάτους της θίνας.
Τώρα όμως θέλω να σας πω και κάτι ακόμα, κάτι σοβαρό, που πρέπει να το πείτε παντού, να το φωνάξετε δυνατά σε όλο τον κόσμο για να μην έχουν επιθετική στάση απέναντι στη φύση, έναν ακόμα λόγο για να προσέχουν τις θίνες μου. Μέσα τους φωλιάζουν, αλλά και τρέφονται πολλά είδη παρυδάτιων πουλιών, είναι όμως και ο χώρος που αποθέτουν τα αυγά τους οι θαλάσσιες χελώνες όταν μου τις εμπιστεύεται η θάλασσα για να τις προστατέψω, αφού η αμμόφιλη βλάστηση προσφέρει ένα καλό κάλυμμα για την πρόχειρη φωλιά που κατασκευάζουν στο έδαφος για τους νεοσσούς.

Τελειώνοντας την ξενάγηση ο ξεναγός μας, το Αλυκό, έχασε τη λάμψη από τα μάτια του, όλοι μαζί σκοτεινιάσαμε, μα γιατί; Σκεφτήκαμε.

– Να σας πω λοιπόν τι είμαι; Ένας Εθνικός Νησιωτικός Δρυμός, ναι αυτό είμαι! Κι αν κάποτε, στα χρόνια της χούντας, με προστάτεψαν μια χούφτα άνθρωποι, όταν με φόρτωσαν με όλα τούτα τα ερείπια ξεριζώνοντας τους κέδρους μου, σήμερα που ξέρετε τι είμαι πρέπει να γίνεται πολλοί, να γίνεται χιλιάδες, γιατί ο άνθρωπος και η φύση είναι ένα.

Το Αλυκό, έβαλε το χέρι στην τσέπη του, έβγαλε ένα χαρτάκι με στίχους από ένα ποίημα του Μανώλη Γλέζου και μας το έδωσε να το διαβάσουμε.

«…Ως θα περιδιαβαίνεις αναγνώστη
σε τούτα τα κυκλαδίτικα τοπία
σε συνοδεύει η συγγνώμη
για την αποκοτιά
να διακονέψω στο ναό
που θάλλει
η αιώνια ομορφιά της γαίας
κι η συνείδηση του ανθρώπου
να μην τη μολέψει
με τα έργα του»

Σαν παγωμένος άνεμος διαπέρασε το ποίημα του Μανώλη Γλέζου τους επισκέπτες, ένιωσαν το παράπονο του ξεναγού τους, ένιωσαν τη δύναμη της φύσης και την ανάγκη συμπόρευσης του ανθρώπου μαζί της. Έτσι έδωσαν μια υπόσχεση στο Αλυκό, που η λάμψη ξανά φάνηκε στα μάτια του:

– Θα γίνουμε πολλοί, θα γίνουμε χιλιάδες, γιατί ο άνθρωπος και η φύση είναι ένα!

*Η Κατερίνα Γιαννακά είναι διηγηματογράφος και συγγραφέας του Λευκώματος με 33 λαϊκά κυκλαδίτικα παραμύθια «Τση νεραϊδένιας»