Ο άγνωστος Μυστράς του Αιγαίου που έσφυζε από ζωή πριν από 13 αιώνες.

Στην κεντρική Νάξο, στην κορυφή ενός απότομου λόφου που βρίσκεται ανάμεσα στις περιοχές του Σαγκριού και της Αγιασσού, υψώνεται το ξεχασμένο κάστρο Απαλίρου. Το όνομά του το πήρε από τις απαλιριές, ένα είδος θάμνου που φυτρώνει κοντά στο κάστρο.
Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό κάστρο, χτισμένο σε μια οχυρή θέση. Μέχρι πρόσφατα, θεωρούνταν ότι η προνομιακή αυτή τοποθεσία λειτούργησε για καθαρά αμυντικούς σκοπούς, ωστόσο, το Κάστρο Απαλίρου υπήρξε το κέντρο της βυζαντινής Νάξου. Γύρω από τα τείχη του, οικοδομήθηκε μια ολόκληρη βυζαντινή πόλη, η οποία άκμασε έως την κατάληψη του νησιού από τους Ενετούς από τον.... σταυροφόρο Μάρκο Α΄Σανούδο.

Στην κεντρική Νάξο, στΟ «Μυστράς του Αιγαίου» 

Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του Κάστρου δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί. Ωστόσο, πιστεύεται ότι χτίστηκε πριν από τον 7ο αιώνα μ.Χ, καθώς μέρος του τείχους του κάστρου είναι προϊστορικό. Σύντομα αναπτύχθηκε γύρω από το κάστρο ένας σημαντικός οικισμός. Σύμφωνα με ομάδα νορβηγών αρχαιολόγων, με επικεφαλής τον καθηγητή αρχαιολογίας Knut Odegaard, το Κάστρο αλλά και ο οικισμός αποτελούν μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις πρώιμης βυζαντινής πόλης που σχεδιάστηκε και ιδρύθηκε σαν καινούρια πόλη. Για αυτό περιμετρικά του κάστρου, ανακαλύφθηκε ένας μεγάλος αριθμός κατοικιών.
Η τοποθεσία, που λειτούργησε σαν φυσικό οχυρό, από τις επιδρομές των πειρατών, έδωσε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί μια μεγάλη πόλη με πολλούς κατοίκους. Αυτό επιβεβαιώθηκε και από τις ανασκαφές των αρχαιολόγων. Μεταξύ άλλων βρέθηκαν περισσότερες από 250 κατοικίες, στέρνες και δρόμοι.
Οι πολυεπίπεδοι δρόμοι ενώνονταν με σειρά τους από σκάλες. Εκτός από τα υπολείμματα των σπιτιών, βρέθηκε και ο διατηρητέος ναός Αγίου Γεωργίου, δίκλιτος με τρούλο και ωραία αρχιτεκτονική.
Οπτικά, η πόλη έμοιαζε με τον Μυστρά της Πελοποννήσου. Αυτό όμως που την έκανε μοναδική είναι ότι προϋπήρχε κατά πολύ από τον Μυστρά.

Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του Κάστρου δε μπορεί να επιβεβαιωθεί. Ωστόσο, πιστεύεται ότι χτίστηκε πριν από τον 7ο αιώνα μ.Χ, καθώς μέρος του τείχους του κάστρου είναι προϊστορικό. Φωτο του Μανόλη Λυκουρόπουλου

Κοντά στο κάστρο υπήρχε επίσης ένα ελαιοτριβείο, στοιχείο που μαρτυρά ότι είχε αναπτυχθεί η γεωργία και κάλυπτε σε ένα βαθμό τις βιοτικές ανάγκες του αγροτικού πληθυσμού. Ωστόσο, το ίδιο το νησί, μπορεί ανεπίσημα να χαρακτηριστεί και ως «Μυστράς του Αιγαίου».
Ο πολιτιστικός και ιστορικός πλούτος της Νάξου ξεπερνά κατά πολύ τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, κυρίως σε σχέση με τα βυζαντινά μνημεία.
Υπολογίζεται ότι στη Νάξο υπάρχουν περισσότερες από 150 εκκλησίες βυζαντινής τεχνοτροπίας, οι οποίες χρονολογούνται από τον 7ο έως και τον 11ο αιώνα μ.Χ.
Η κατάληψη του Κάστρου και το τέλος της Βυζαντινής περιόδου στη Νάξο

Τον 9ο αιώνα το Κάστρο καταλήφθηκε από πειρατές. Τον 13ο αιώνα η πρωτεύουσα του νησιού είχε μεταφερθεί στο βυζαντινό κάστρο του Απαλίρου, μέσα στο οποίο είχαν οχυρωθεί Γενοβέζοι πειρατές. Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, ο σταυροφόρος Μάρκος Σανούδος, προσπάθησε να πολιορκήσει το κάστρο και να διώξει τους πειρατές. Το 1207 αποβιβάστηκε με τον στόλο του στην περιοχή Ποταμίδες και ξεκίνησε την επίθεση.

Η πολιορκία κράτησε σχεδόν πέντε εβδομάδες. Ο Σανούδος, βλέποντας τους άνδρες του κουρασμένους, φοβούμενος μη λιποτακτήσουν και εν τέλει να υποχωρήσουν, προχώρησε σε μια ριψοκίνδυνη κίνηση.
Έβαλε φωτιά σε όλες τις γαλέρες του στόλου του. Έτσι, οι στρατιώτες του είχαν δύο επιλογές. Ή να πολεμήσουν και να πάρουν το κάστρο ή να πεθάνουν. Οι Ενετοί τελικά επικράτησαν και έδιωξαν τους πειρατές.
Ο Σανούδος κατέστρεψε στο κάστρο για να μην το καταλάβουν ξανά πειρατές και έχτισε νέο στη Χώρα, με σκοπό να έχει άνοιγμα στο λιμάνι του νησιού.
Ο Σανούδος κυριάρχησε στο νησί τους επόμενους αιώνες και ίδρυσε το Δουκάτο του Αιγαίου.
Επέβαλλε ένα φεουδαρχικό σύστημα, όπου οι Ναξιώτες εργάζονταν στα κτήματα τους, που είχαν πλέον περάσει στους Ενετούς και ενίσχυσε την αμυντική λειτουργία του νησιού χτίζοντας πύργους σε διάφορα μέρη.
Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό και το 1537, οι Οθωμανοί κατέλαβαν το νησί, δίνοντας τέλος στην ενετική κυριαρχία.
Πηγή αρχικής εικόνας:από το βίντεο του Μανόλη Λυκουρόπουλου