Υγρότοποι της Νάξου:Στην περίπτωση των περιοχών του Δήμου Νάξου & Μικρών Κυκλάδων έχει γίνει προσφυγή στο ΣτΕ κατά της Απόφασης μεταβίβασής τους στο ΤΑΙΠΕΔ, αλλά το πραγματικό στοίχημα για την προστασία, την ανάδειξη και τη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα των υγροτόπων της Νάξου θα το κερδίσει μόνο η ουσιαστική ευαισθητοποίηση, η άμεση συμμετοχή και η δράση της τοπικής κοινωνίας.

Της Αθηνάς Σαντοριναίου (Βιολόγος – Δρ. Περιβάλλοντος)

Τα οικοσυστήματα των υγροτόπων αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στο νησιωτικό αιγαιοπελαγίτικο περιβάλλον αντιπροσωπεύοντας πολύτιμες, εύθραυστες οάσεις ζωής. Άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη μωσαϊκότητα και τη γραφικότητα του νησιωτικού τοπίου, οι υγρότοποι φιλοξενούν ποικιλία ενδιαιτημάτων και ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας, αποκτώντας ταυτόχρονα πολυποίκιλη αξία για τον άνθρωπο (πολιτισμική, κοινωνική, οικονομική).

Οι υγρότοποι μπορεί να είναι μόνιμα ή προσωρινά κατακλυζόμενοι από νερό (στάσιμο ή τρεχούμενο, γλυκό, υφάλμυρο ή αλ­μυρό), περιλαμβάνοντας επίσης εκτάσεις που καλύπτονται από θαλασσι­νό νερό, το βάθος του οποίου κατά την αμπώτιδα δεν ξεπερνά τα έξι μέ­τρα (Συνθήκη Ramsar 1971, Κατσαδωράκης & Παραγκαμιάν 2006). Συνηθέστεροι τύποι υγροτόπων στο Αιγαίο είναι οι παράκτιοι (εκβολές ρυάκων, ποταμών και χειμάρρων), τα έλη υφάλμυρου, αλμυρού ή γλυκού νερού, οι εποχιακοί ρύακες ή χείμαρροι, καθώς και οι τεχνητοί υγρότοποι (π.χ. λιμνοδεξαμενές, φραγμολίμνες).

Στη Νάξο απαντώνται πολυάριθμοι παράκτιοι φυσικοί υγρότοποι, με κυριότερους την Αλυκή, που είναι ο μεγαλύτερος υγρότοπος των Κυκλάδων και ένας από τους μεγαλύτερους στο Ν. Αιγαίο, τις Λίμνες του Αγίου Προκοπίου, της Γλυφάδας και της Μικρής Βίγλας, τα έλη Καλαντού, Αγιασσού και Ποταμίδων (Πυργάκι), τις εκβολές των πηγών Σκουληκαριάς στον Αμμίτη, καθώς και τις εκβολές του Ρύακα Απόλλωνα, του Μυλοπεράματος στο Αμπράμ, του ρύακα Πνίχτη και της Φανερωμένης. Στο νησί καταγράφονται και δύο εσωτερικοί τεχνητοί υγρότοποι: της λιμνοδεξαμενής Εγγαρών, καθώς και της φραγμολίμνης Φανερωμένης, με είσοδο γλυκού νερού από χείμαρρο / ρύακα.

«Έλος Καλαντού», ο νοτιότερος υγρότοπος της Νάξου, ενταγμένος στον Τόπο Κοινοτικής Σημασίας με κωδ. GR4220014 περιοχής NATURA 2000

Σε πολλούς φυσικούς υγροτόπους της Νάξου συναντώνται οικότοποι που περιλαμβάνονται στην Οδηγία 92/43, η οποία εκδόθηκε για να συμβάλει στην προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας, εν όψει του ορατού κινδύνου εξαφάνισης πολλών ειδών και αλλοίωσης της σύνθεσης και υποβάθμισης πολλών οικοσυστημάτων. Οι τύποι οικοτόπων της Οδηγίας 92/43 που καταγράφονται στους υγρο­τόπους της Νάξου είναι περισσότεροι από 15 και σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται οικότοποι προτεραιότητας για προστασία, δηλαδή οικότοποι που είναι πιο σπάνιοι και ευάλωτοι σε επίπεδο ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως: παράκτιες αμμοθίνες – λόχμες των παραλιών με άρκευθους (κέδρους) Juniperusspp. (έλος Ποταμίδες, έλος Αγιασσού και Αλυκή) και λιμνοθάλασσες (η Αλυκή Νάξου είναι ένα από τα πιο σημαντικά δείγματα λιμνοθάλασσας στο Νότιο Αιγαίο).

Ως προς το καθεστώς προστασίας, έξι από τους υγροτόπους της Νάξου (οι Λίμνες Αγίου Προκοπίου, Γλυφάδας και Μικρής Βίγλας, καθώς και τα έλη Ποταμίδων, Αγιασσού και Καλαντού) εντάσσονται στον Τόπο Κοινοτικής Σημασίας, με κωδικό Τόπου: GR4220014 του Δικτύου NATURA 2000. Ορισμένοι από τους υγροτόπους του νησιού αποτελούν καταφύγια άγριας ζωής (με σημαντικότερο αυτόν της Αλυκής), σημαντικές περιοχές για τα Πουλιά (με κωδικό GR154) και Ειδικές Ζώνες Προστασίας (περιοχή NATURA με κωδ. GR4220026), βάσει της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των άγριων πτηνών». Ο νοτιότερος υγρότοπος του νησιού, το έλος του Καλαντού, είναι σταθμός ξεκούρασης και διατροφής των μεταναστευτικών πτηνών στο ταξίδι τους από την Αφρική.

Επίσης, η ορνιθολογική σημασία της Αλυκής Νάξου είναι εξαιρετική, εξασκώντας τρεις βασικές λειτουργίες για την ορνιθοπανίδα: μεταναστευτικός σταθμός, τόπος διαχείμανσης και τόπος φωλιάσματος υδρόβιων και παρυδάτιων πτηνών. Παρά τις αλλοιώσεις που έχει υποστεί τα τελευταία χρόνια, ο υγρότοπος της Αλυκής παραμένει ένας από τους πλέον σημαντικούς στα ελληνικά νησιά, στον οποίο έχουν καταγραφεί 122 είδη πουλιών, εκ των οποίων τα 110 εμφανίζονται σε ετήσια βάση (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία 1996). Συνολικά, το 50% των πουλιών που έχουν παρατηρηθεί σε τούτο τον υγρότοπο αναφέρονται ως «απειλούμενα και προστατευόμενα είδη» σύμφωνα με την Οδηγία 409/79, το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας και την αξιολόγηση του καθεστώτος απειλούμενων πουλιών της Ευρώπης από την BirdLifeInternational.

Η αξία των υγροτόπων για τους νησιώτες είναι τεράστια. Με τη δράση του νερού των υγροτόπων δημιουργούνται και διατηρούνται πολλές παραλίες των νησιών, δημιουργούνται προσχώσεις και ακολούθως επίπεδες εκτάσεις, οι οποίες προσφέρουν αξιόλογες δυνατότητες καλλιέργειας. Η παρακείμενη των παράκτιων υγροτόπων γεωργική γη προστατεύεται χάρη στους υγροτόπους, το γλυκό νερό των οποίων επικάθεται πάνω στο θαλασσινό ορίζοντα και εμποδίζει την αλμύρινση (επομένως και την καταστροφή) των γεωργικών εδαφών. Οι υγρότοποι συμβάλλουν άμεσα στον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα (στον οποίο κατά κύριο λόγο στηρίζονται οι νησιώτες για κάλυψη των αναγκών ύδρευσης και άρδευσης), καθώς επιτρέπουν στο νερό της βροχής να εισέλθει σε αυτόν και να τον εμπλουτίσει. Οι υγρότοποι έχουν πολιτισμική, εκπαιδευτική, επιστημονική και τουριστική αξία, συνδέονται με αξίες αναψυχής και αθλητισμού, χρησιμοποιούνται από τον ντόπιο πληθυσμό για βόσκηση, αναψυχή και κυνήγι, είναι πόλοι τουριστικής έλξης, τόποι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, πόροι πλουτοπαραγωγικοί (π.χ. παραγωγή αλατιού) και διαθέτουν υπολογίσιμη οικονομική σημασία μακροπρόθεσμης κλίμακας, όπως εύστοχα επισημαίνεται από το WWF Ελλάς.

«Λίμνες Αγίου Προκοπίου», υγρότοπος Νάξου ενταγμένος στον Τόπο Κοινοτικής Σημασίας με κωδ. GR4220014 περιοχής NATURA 2000

Ορισμένες φορές, η πολυποίκιλη αξία των υγροτόπων παραβλέπεται ή δεν γίνεται πλήρως αντιληπτή. Απειλές – κίνδυνοι αλλοίωσης για τους υγροτόπους της Νάξου είναι οι εξής: διάνοιξη δρόμων, δόμηση, καταπατήσεις, μπαζώματα – αυθαίρετες επιχωματώσεις, επεκτάσεις καλλιεργειών, λαθροθηρία, ρύπανση από αστικά λύματα, χημικά λιπάσματα, παρασιτοκτόνα – φυτοφάρμακα, απόρριψη στερεών αποβλήτων. Δυστυχώς, έχουν ήδη συμβεί και οριστικές απώλειες εκτάσεων και λειτουργιών της Αλυκής Νάξου, όπως προσπάθειες αποξήρανσης τη δεκαετία του 1960, δημιουργία αναχώματος, παύση χρήσης της λιμνοθάλασσας ως ιχθυοτροφείο (ταλιάνι), κατασκευή αεροδρομίου μέσα στον υγρότοπο…

Αξίζει να αναφερθεί ότι τέσσερις από τους υγροτόπους του νησιού συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο μικρών νησιωτικών υγροτόπων (έκτασης <80 13="" 3937="" em="" style="font-family: 'Open Sans', times, serif;">Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις»

 και προστατεύονται με βάση τις διατάξεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Ειδικότερα, σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ 229/ΑΑΠ/2012): «Καταγραφή των μικρών νησιωτικών υγροτόπων της χώρας και καθορισμός μέτρων για την προστασία και τη διατήρησή τους», στον κατάλογο εντάσσεται το έλος Ποταμίδες (28 στρεμ.), Αγιασσού (50 στρέμ.) και Καλαντού (77 στρεμ.), καθώς και οι εκβολές των πηγών Σκουληκαριάς στον Αμμίτη (52 στρεμ.). Ενδεικτικά, εντός των ορίων αυτών των μικρών νησιωτικών υγροτόπων προβλέπεται απαγόρευση των ακόλουθων δραστηριοτήτων: εργασιών δόμησης (εκτός όσων σχετίζονται άμεσα με την προστασία και τη διατήρηση των υγροτόπων, την επιστημονική παρακολούθηση της κατάστασης διατήρησής τους και την περιβαλλοντική ενημέρωση επισκεπτών), διάνοιξης οδικού δικτύου, αποξηράνσεις και αποστραγγιστικά έργα, επιχωματώσεις, απόρριψη στερεών και υγρών αποβλήτων, εισαγωγή ξενικών ειδών χλωρίδας και πανίδας, εξορύξεις αδρανών και άλλων υλικών, η αλιεία και οι ιχθυοκαλλιέργειες, καθώς και δραστηριότητες αφαίρεσης φυσικής βλάστησης, επέκτασης καλλιεργειών, βόσκησης και αμμοληψίας (εκτός αν από ειδική μελέτη προκύπτει ότι αυτές οι δραστηριότητες σχετίζονται με τη διαχείριση του υγροτόπου).

Συνολικά η Νάξος διαθέτει αξιόλογους υγροτόπους, οι οποίοι είναι αναπόσπαστο τμήμα της μακροχρόνιας ιστορίας και του πολιτισμού της. Προτάσεις για την προστασία, ανάδειξη και διατήρησή τους διατυπώνονται από φορείς και οργανώσεις. Κι όμως! Τρεις από τους υγροτόπους της Νάξου (η Αλυκή, οι λίμνες Αγίου Προκοπίου και το έλος Καλαντού), εντάχθηκαν πρόσφατα στη δικαιοδοσία του ΤΑΙΠΕΔ (ΦΕΚ 1020/Β/25-4-2013), που σημαίνει ότι προωθείται η πώλησή τους για ιδιωτικά συμφέροντα τσιμεντοποιώντας και μετατρέποντας αυτές τις εκτάσεις σε ξενοδοχειακές μοναδες, τουριστικές κατοικίες κ.λ.π.

Ουσιαστικά, η ένταξη αυτών των περιοχών στο ΤΑΙΠΕΔ είναι μία επίθεση ενάντια στα δημόσια αγαθά. Το ΤΑΙΠΕΔ στην πραγματικότητα αποσκοπεί στην υφαρπαγή του κοινωνικού πλούτου, εξυπηρετεί τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα και διεξάγει έναν πόλεμο ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας. Με πρόσχημα τη μείωση του δημοσιονομικού χρέους δεν διστάζουν να βγάζουν «στο σφυρί» ακόμη και προστατευόμενες φυσικές περιοχές με σημαντική περιβαλλοντική αξία (όπως είναι οι 3 υγρότοποι της Νάξου), αλλά και παραλίες νησιων, όπως το «Λιβάδι» στην Ηρακλειά.

Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στο κατά πόσο η σημερινή θεσμική προστασία των υγροτόπων είναι πράγματι ικανή να τους προστατεύσει από την εκποίησή τους. Συχνά, η νομοθεσία αλλάζει προς όφελος των μεγάλων συμφερόντων, εις βάρος της κοινωνίας και του περιβάλλοντος. Το έχουμε δει στη Χαλκιδική με τα μεταλλεία χρυσού, στην Κρήτη με τις βιομηχανικές ζώνες ανεμογεννητριών, στην Πελοπόννησο με τα γήπεδα γκολφ. Οι νέες περιβαλλοντικές διατάξεις προωθούν fasttrack εγκαταστάσεις ενώ όλο και περισσότερες δραστηριότητες δεν χρειάζονται πλέον έγκριση περιβαλλοντικών αδειών (παρά το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία θέτει πιο αυστηρούς περιορισμούς). Αν μάλιστα ψηφιστεί και το νέο νομοσχέδιο για τον αιγιαλό, μπορεί να δούμε και Προεδρικό Διάταγμα που να επιτρέπει την κατασκευή πολυκατοικιών πάνω στις αμμουδιές.

Στην περίπτωση των περιοχών του Δήμου Νάξου & Μικρών Κυκλάδων έχει γίνει προσφυγή στο ΣτΕ κατά της Απόφασης μεταβίβασής τους στο ΤΑΙΠΕΔ, αλλά το πραγματικό στοίχημα για την προστασία, την ανάδειξη και τη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα των υγροτόπων της Νάξου θα το κερδίσει μόνο η ουσιαστική ευαισθητοποίηση, η άμεση συμμετοχή και η δράση της τοπικής κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να αναφερθεί ότι πρόσφατα συστάθηκε Επιτροπή Αγώνα για την Υπεράσπιση των Δημοσίων Αγαθών του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων.