ΠΑΣΧΑΛΙΝΗ ΝΑΞΙΑΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Πάσχα στη Νάξο – Ήθη, έθιμα και παραδόσεις

Από το περιοδικό my naxos

Πασχαλινά ήθη και έθιμα
Τι είναι Μεγάλη Εβδομάδα;
Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι η εβδομάδα πριν το Πάσχα (από την Κυριακή των Βαϊων το βράδυ μέχρι το Μ. Σάββατο).
Πώς βιώνεται ο λειτουργικός χρόνος τη Μεγάλη εβδομάδα;
Η Εκκλησία, για να μπορέσουν όσο είναι δυνατόν περισσότεροι πιστοί να συμμετέχουν στις Ακολουθίες, επέτρεψε από την αρχή της Μ. Εβδομάδας, να ψάλλεται ο Όρθρος της επόμενης ημέρας. (π.χ. την Κυριακή των Βαϊων το βράδυ ψάλλεται ο Όρθρος της Μεγάλης Δευτέρας).
Τι τελείται τις ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδας;
Οι τέσσερις πρώτες ημέρες μας προετοιμάζουν πνευματικά για το θείο δράμα και οι Ακολουθίες ονομάζονται «Ακολουθίες του Νυμφίου».
Μεγάλη Δευτέρα (Κυριακή Βαΐων βράδυ):
Την Μεγάλη Δευτέρα κυριαρχούν δύο γεγονότα:
α) Η ζωή του Ιωσήφ του 11ου γιού του Πατριάρχη Ιακώβ, του ονομαζόμενου Παγκάλου, δηλαδή του ωραίου στο σώμα και τη ψυχή. Ο Ιωσήφ προεικονίζει με την περιπέτειά του (που πουλήθηκε σκλάβος στην Αίγυπτο) τον ίδιο τον Χριστό και το πάθος Του.
β) Το περιστατικό της άκαρπης συκιάς που ξέρανε ο Χριστός (Ματθ. 21, 18-22):
Συμβολίζει την Συναγωγή των Εβραίων και γενικά την ζωή του Ισραηλιτικού λαού που ήταν άκαρποι από καλά έργα.
Μεγάλη Τρίτη (Μεγάλη Δευτέρα βράδυ):
Την Μεγάλη Τρίτη θυμόμαστε και ζούμε δύο παραβολές:
α) Των δέκα παρθένων (Ματθ. 25,1-13) που μας διδάσκει να είμαστε έτοιμοι και γεμάτοι από πίστη και φιλανθρωπία.
β) Των Ταλάντων (Ματθ. 25,14-30), που μας διδάσκει να είμαστε εργατικοί και πρέπει να καλλιεργούμε και να αυξήσουμε τα πνευματικά μας χαρίσματα.
Μεγάλη Τετάρτη (Μεγάλη Τρίτη βράδυ):
Η Μεγάλη Τετάρτη είναι αφιερωμένη στην αμαρτωλή γυναίκα (Λουκ. 7,47), που μετανιωμένη άλειψε τα πόδια του Κυρίου με μύρο και συγχωρήθηκε για τα αμαρτήματά της, γιατί έδειξε μεγάλη αγάπη και πίστη στον Κύριο. Ψάλλεται το περίφημο τροπάριο (δοξαστικό) της Υμνογράφου Μοναχής Κασσιανής.
Μεγάλη Πέμπτη (Μεγάλη Τετάρτη βράδυ):
Την Μεγάλη Πέμπτη γιορτάζουμε 4 γεγονότα :
α) Τον Ιερό Νιπτήρα, το πλύσιμο δηλαδή των ποδιών των μαθητών από τον Κύριο, δείχνοντας για το ποια πρέπει να είναι η διακονία των πιστών στην Εκκλησία.
β) Τον Μυστικό Δείπνο, δηλαδή την παράδοση του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας.
γ) Την Προσευχή του Κυρίου, στο Όρος των Ελαιών και
δ) την Προδοσία του Ιούδα, δηλαδή την αρχή του Πάθους του Κυρίου.
Μεγάλη Παρασκευή (Μεγάλη Πέμπτη βράδυ):
Την Μεγάλη Παρασκευή έχουμε την Κορύφωση του θείου δράματος, τελείται η «Ακολουθία των Παθών» και θυμόμαστε και βιώνουμε τα Σωτήρια και φρικτά Πάθη του Κυρίου και Θεού μας. Δηλαδή:
α) Τα πτυσίματα
β) τα μαστιγώματα
γ) τις κοροϊδίες
δ) τους εξευτιλισμούς
ε) τα κτυπήματα
στ) το αγκάθινο στεφάνι και κυρίως την
ζ) Σταύρωση και
η) τον θάνατο του Χριστού μας.
Μεγάλο Σάββατο (Μεγάλη Παρασκευή πρωϊ και βράδυ):
Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί γιορτάζουμε:
α) την Ταφή Του Κυρίου και
β) την Κάθοδο Του στον Άδη, όπου κήρυξε σε όλους τους νεκρούς. Έτσι Μεγάλη Παρασκευή το πρωϊ (ημερολογιακά), τελούνται οι εξής ακολουθίες: Ακολουθία των Μεγάλες Ωρών και στις 12.00 το μεσημέρι της Αποκαθηλώσεως, δηλαδή την Ταφή Του Κυρίου από τον Ιωσήφ τον Αριμαθαίας και το Νικόδημο τον Φαρισαίο, μέλος του Μ. Συμβουλίου και κρυφό μαθητή του Κυρίου.
Την Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ (ημερολογιακά) ψάλλονται τα Εγκώμια και έχουμε την περιφορά του Επιταφίου!
Κυριακή του Πάσχα (Μ. Σάββατο πρωϊ και νύχτα από τις 12.00 π.μ):
Το Μεγάλο Σάββατο (ημερολογιακά) το πρωϊ, έχουμε την λεγόμενη «1η Ανάσταση», δηλαδή το προανάκρουσμα της Αναστάσεως που μεταδίδουν οι ύμνοι και της προσμονής της λυτρώσεως όλης της κτίσεως από την φθορά και τον θάνατο!
Το Μεγάλο Σάββατο στις 12.00 (δηλαδή ουσιαστικά την Κυριακή), έχουμε την ζωηφόρο Ανάσταση του Κυρίου μας, την ήττα του θανάτου και της φθοράς και την αφή του Αγίου Φωτός στον κόσμο από το Πανάγιο Τάφο.
Κυριακή του Πάσχα στις 11.00 π.μ. ή το απόγευμα, τελείται ο «Εσπερινός της Αγάπης», όπου σε πολλές γλώσσες διαβάζεται το Ιερό Ευαγγέλιο και διατρανώνεται παγκοσμίως η νίκη του θανάτου και η εποχή της Καινούριας Διαθήκης, της χαράς και της Αναστάσιμης ελπίδας.
*******************************************************************
Μεγάλη Δευτέρα, μεγάλη μέρα.
Μεγάλη Τρίτη, ο Χριστός εκκρίθει.
Μεγάλη Τετάρτη, ο Χριστός εχάθει.
Μεγάλη Πέμπτη, ο Χριστός εβρέθει.
Μεγάλη Παρασκευή, δάκρυα και οδυρμοί.
Μεγάλο Σαββάτο, χαρές γιομάτο.
Και την Κυριακή τρώνε το ψητό τ΄αρνί.»
*********************************************************************
Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, οι γυναίκες αγρυπνούν στην εκκλησία και
μοιρολογούν το Χριστό:
«Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα,
σήμερα κόσμος θλίβουνται και τα βουνά λυπούνται,
σήμερα βάλανε βουλή οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά κ’ οι τρισκαταραμένοι,
για να σταυρώσουν το Χριστό, τον πάντων βασιλέα,…»
*********************************************************************
 Περιμένοντας την Ανάσταση

Τη Μεγάλη Δευτέρα αρχίζει η πιο αυστηρή νηστεία.
Τη Μεγάλη Δευτέρα, τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Τετάρτη, κυρίως οι κοπέλες, τα παλιά χρόνια δεν έτρωγαν τίποτα, μόνο λίγο νερό έπιναν, γιατί πίστευαν πως της νηστικής καρδιάς πιάνει η ευχή και έτσι θα έβρισκαν γαμπρό.
Όλη τη Μεγάλη Βδομάδα, οι καμπάνες πενθούσαν. «Χήρευαν», κάθε δουλειά έπρεπε να σταματήσει. Ακόμα και τον αργαλειό ξέλυναν, «τον ξέκαμναν» μια και ο Χριστός ήταν Σταυρωμένος. Μόνο ο καθαρισμός των σπιτιών επιτρεπόταν και η προετοιμασία για όλα τα απαραίτητα του Πάσχα. Τα έθιμα τη Μεγάλης Βδομάδας ξεκινούσαν κυρίως τη Μεγάλη Πέμπτη. 
Τα κόκκινα αυγά του Πάσχα

Για τους πρώτους Χριστιανούς το αυγό είναι το σύμβολο της Ανάστασης του Χριστού.
Στο Μεσαίωνα, βάφονταν αυγά για να δοθούν σαν δώρα το Πάσχα.
Γιατί βάφονται κόκκινα τα αυγά της Ανάστασης;
Η παράδοση λέει πως:
«Όταν είπαν πως αναστήθηκε ο Χριστός, κανείς δεν το πίστευε.
Μια γυναίκα, που κρατούσε στο καλάθι της αυγά, φώναξε:
«Μπορεί από άσπρα να γίνουν κόκκινα;» Και, ω του θαύματος έγιναν!»
Τα χρώματα για τα αυγά τα έφτιαχναν από διάφορα φυτά
Από φλούδες κρεμμυδιών γινόταν το μελί, από άχυρο ή
από φύλλα αμυγδαλιάς το κίτρινο, το ανοικτό κόκκινο από παπαρούνες,
από μαϊντανό πράσινο, από ζαφορά το κίτρινο και από βιολέτες το μοβ.
Το κόκκινο όμως χρώμα ήταν και είναι πάντα το πιο αγαπημένο χρώμα
για τα Πασχαλινά αυγά 
Τα Δώδεκα Ευαγγέλια
Η Μ. Πέμπτη είναι η ημέρα του Μυστικού Δείπνου.
Tο πρωί γίνεται η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και
λέγεται για τους πιστούς ότι είναι καλό να λάβουν τη μέρα αυτή τη θεία κοινωνία.
Το ύψωμα της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες το βάζουν
σε ένα σακουλάκι που έχει μέσα λουλούδια και το φυλάν
πίσω από τα εικονίσματα για θεραπευτικές χρήσεις.

Ο Επιτάφιος

Η Μεγάλη Παρασκευή, είναι ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας. Ημέρα πένθους. Σχεδόν ολόκληρη η μέρα, αφιερώνεται στην Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και
στην Ακολουθία του Επιταφίου. Αυτή τη μέρα κανείς δεν καρφώνει:
«Μάστορης-ξεμάστορης καρφί δεν εκάρφωνε»» γιατί ο γύφτος σταύρωσε με καρφιά το Χριστό.
Κατά το μεσημέρι, όταν γίνει η Αποκαθήλωση και εκτεθεί σε προσκύνημα η
χρυσοΰφαντη παράσταση του νεκρού Ιησού, πάνω σε φορητό κουβούκλιο,
τότε αρχίζει ο στολισμός του Επιταφίου. Οι κοπέλες στολίζουν τον Επιτάφιο με άνθη της άνοιξης: βιολέτες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα, λεμονανθοί.
Όλα τα λουλούδια πλέκονται σε στεφάνια και γιρλάντες και
ο Επιτάφιος γίνεται όλος μια κορόνα από άνθη, ενώ ψέλνουν το μοιρολόγι της Παναγίας.
Όλοι προσκυνάνε τον Επιτάφιο και οι γυναίκες και τα παιδιά,
«για να τους πιάσει η χάρη», περνάνε από κάτω.
Το βράδυ γίνεται η περιφορά του Επιταφίου.
Η πομπή σχηματίζεται από τα Εξαπτέρυγα και το Σταυρό μπροστά, τον Επιτάφιο και τους ιερείς πιο πίσω. Στις πόλεις προηγούνται οι μουσικοί, παίζοντας πένθιμα εμβατήρια. Ο κόσμος που ακολουθεί κρατάει στα χέρια αναμμένες λαμπάδες.
Κατά διαστήματα η πομπή σταματά σε πλατείες και σταυροδρόμια και εκεί οι ιερείς ψάλλουν δεήσεις.
Στη Νάξο, δε φιλάνε, αυτή τη μέρα, γιατί με το φιλί του πρόδωσε ο Ιούδας το Χριστό, δε σφάζουν, για το αίμα του Χριστού, δεν καρφώνουν γιατί καρφώθηκε ο Χριστός και δε γελάνε.

Κατερίνα Μπαλαγούρα