Τα χαμένα 24ωρα στον Σαρωνικό: Πώς «ξέφυγε» η πετρελαιοκηλίδα

Χαμένος χρόνος και ολιγωρία, ένας συνδυασμός αδιαφορίας και άγνοιας κινδύνου, οδήγησαν στην οικολογική καταστροφή στον Σαρωνικό. Η πετρελαιοκηλίδα που προκάλεσε η βύθιση του δεξαμενόπλοιου «Αγ. Ζώνη ΙΙ» τα ξημερώματα της Κυριακής, «μαύρισε» τις ακτές της Σαλαμίνας, του Περαιά, της Γλυφάδας και απειλεί πλέον την Βούλα και την Βουλιαγμένη, ακτές μήκους δεκάδων χιλιομέτρων.

Η οργή των κατοίκων αλλά των τοπικών αρχών είναι μεγάλη και τα ερωτήματα πολλά και αναπάντητα: γιατί υπήρξε τόση μεγάλη καθυστέρηση στην λήψη μέτρων για να αποτραπεί ή έστω να συγκρατηθεί η καταστροφή.

Οι ειδικοί, κάνουν λόγο για ολιγωρία προβλέποντας ότι οι προσπάθειες που καταβάλλονται πλέον για τον καθαρισμό του Σαρωνικού είναι καθυστερημένες. Η κινητοποίηση ξεκίνησε δύο ημέρες μετά το ατύχημα και ενώ ήδη οι εικόνες των μαυρισμένων ακτών έκανα τον γύρο του διαδικτύου.  Την ώρα που τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Ναυτιλίας δίνουν ένα χρονοδιάγραμμα μόλις 20 ημερών για την απορρύπανση, οι περιβαλλοντολόγοι μιλούν για ένα διάστημα 5 έως 10 ετών για να καθαρίσουν πλήρως τα μολυσμένα ύδατα στον Σαρωνικό και να εξαφανιστούν οι καταστροφικές συνέπειες της ρύπανσης που προκλήθηκε στο οικοσύστημα από την βύθιση του δεξαμενόπλοιου.

Για ολιγωρία του υπουργείου Ναυτιλίας που άργησε να αντιδράσει στην βύθιση του δεξαμενόπλοιου, δείχνει ως υπεύθυνη για την οικολογική καταστροφή του Σαρωνικού ο πρώην πρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Κώστας Μουτζούρης.  Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι όταν το πετρέλαιο πηγαίνει σε αμμώδεις παραλίες, οι διαδικασίες απορρύπανσης παίρνουν πάρα πολύ καιρό γιατί το μαζούτ παραμένει στο πορώδες της άμμου και αυτού του είδους η ρύπανση δεν αντιμετωπίζεται εύκολα, εξήγησε ο κύριος Μουτζούρης, μιλώντας στον Σκάι. Στην συνέχεια αναφέρθηκε στο ατύχημα αυτό καθεαυτό, επισημαίνοντας πως «είχαμε ένα ατύχημα, υπό ιδεατές συνθήκες». Εξηγώντας τι σημαίνει αυτό, είπε πως το δεξαμενόπλοιο ήταν «στα 500 μέτρα από την Ψυττάλεια, όπου υπάρχουν δύο σταθμοί κατάλληλα εξοπλισμένοι, οι ποσότητες πετρελαίου που βγήκαν δεν ήταν τεράστιες, ο καιρός ήταν καλός».

«Από το 2002 υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο που προβλέπει τα απαραίτητα για την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων, υπήρξε όμως ολιγωρία και τίποτα δεν λειτούργησε», είπε ξεκάθαρα.  Η ηγεσία του υπουργείου Ναυτιλίας δεν ήταν εδώ και προσπαθούσε εκ του μακρόθεν να ενημερωθεί. Ολιγώρησε, δεν αντέδρασε και ήταν το αρμόδιο υπουργείο, τόνισε ο πρώην πρύτανης.  «Πρέπει να καθαριστούν οι ακτές και αυτό θα πάρει χρόνο, μην καλλιεργούμε προσδοκίες. Οι χειμερινοί κολυμβητές θα έχουν πρόβλημα, για τους θερινούς θα δούμε», είπε χαρακτηριστικά.

Οπως δήλωσε ο περιβαλλοντολόγος, καθηγητής του ΕΜΠ Κίμων Χατζημπίρος στο protothema.gr προκλήθηκε μια χρόνια ρύπανση σε κατοικημένες παράκτιες περιοχές, η οποία θα είχε αποφευχθεί αν από τις πρώτες ώρες είχαν γίνει οι σωστοί χειρισμοί. Ακόμα και να καθαρίσει η πετρελαιοκηλίδα το οικοσύστημα δεν επανέρχεται αμέσως. Όπως αναφέρει, «η οικολογική ζημιά στη θάλασσα και το οικοσύστημα είναι πολύ σημαντική. Χρειάζονται περίπου πέντε με δέκα χρόνια για να την καταπολεμήσει η φύση και να εξαφανιστούν οι συνέπειες. Για περίπου πέντε χρόνια θα υπάρχει διαταραχή του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Ο χρόνος βεβαία εξαρτάται πολύ από το τρόπο που θα αντιμετωπιστεί η ρύπανση. Αν ρίξουν χημικά στην θάλασσα για να κατακαθίσει το πετρέλαιο στο βυθό όπως συνηθιζόταν παλιότερα τουλάχιστον, τότε το πετρέλαιο δεν θα φαίνεται στην επιφάνεια, δεν θα βγαίνει στις ακτές αλλά θα κάθεται και θα καταστρέψει ολοσχερώς το οικοσύστημα. Ο πιο οικολογικός τρόπος είναι να μαζευτεί με κάποια ειδικά σκάφη, είτε συσκευές και δίχτυα που διαθέτει το λιμενικό όσο είναι ακόμα στην επιφάνεια. Αυτό όμως τις πρώτες ώρες. Όταν το πετρέλαιο φτάσει στην ακτή και ακουμπήσει πάνω στην άμμο και τα χαλίκια, μετά είναι πολύ δύσκολο πια. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αν ο κρατικός μηχανισμός αντιμετώπισης ήταν έτοιμος, τις επόμενες ώρες θα έπρεπε να εξαπολυθούν και να μαζέψουν το πετρέλαιο. Θα ήταν πολύ καλύτερη η κατάσταση. Αυτό το ναυάγιο έγινε Κυριακή και σήμερα είναι Πέμπτη. Είναι αργά. Δεν γνωρίζω αν δόθηκαν οι σωστές οδηγίες. Νομίζω όμως ότι από τα αποτελέσματα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η κινητοποίηση ήταν πολύ αργή».  

«Όταν βγαίνει η πίσσα έξω, στα χαλίκια και την άμμο, πρέπει να καθαριστεί με χειρωνακτική εργασία, μια μια πέτρα. Αν αφήσουμε αυτήν την πίσσα θα κάνει 10-20 χρόνια να φύγει. Χρειάζεται μια καθοδήγηση από ειδικούς για να καθαρίσει η παραλία. Επομένως, έχουμε και μεγάλη οικονομική ζημιά γιατί οι παραλίες της Αττικής είναι ιδιαίτερα τουριστικές», προσθέτει ο κ. Χατζημπίρος.  
 

Tρεις είναι οι τρόποι για τον καθαρισμό της πετρελαιοκηλίδας, ο μηχανικός καθαρισμός, ο χημικός καθαρισμός και η επιτόπια καύση.

Ο μηχανικός καθαρισμός είναι η πιο περιβαντολογική μέθοδος αφού βασίζεται στον μηχανικό διαχωρισμό του πετρελαίου από την επιφάνεια της θάλασσας με απομάκρυνση του νερού και επαναχρησιμοποίηση του πετρελαίου. Η μέθοδος αυτή προτιμάται σε παράκτιες περιοχές και όταν η θάλασσα είναι ήρεμη. Η διαδικασία επέμβασης πραγματοποιείται με κατάλληλα πλωτά φράγματα, με τα οποία περιορίζεται η κίνηση της πετρελαιοκηλίδας, ώστε να μην εξαπλωθεί και στην συνέχεια να γίνει επεξεργασία του επιφανειακού θαλάσσιου νερού, με αποτέλεσμα τον διαχωρισμό του πετρελαίου από το νερό.  Πολλές φορές αυτά τα φράγματα έχουν την ικανότητα απορρόφησης σημαντικών ποσοτήτων πετρελαίου. Αφού εγκλωβιστεί η πετρελαιοκηλίδα και εφόσον είναι μικρή, μπορεί να συλλεχτεί  από την επιφάνεια της θάλασσας με την χρήση μιας ατέρμονης μεταφορικής ταινίας  που έχει προσροφητικό υλικό στην επιφάνειά της. Στις μεγάλες πετρελαιοκηλίδες είναι επιτακτική η χρήση ειδικών πλοίων με δίδυμη καρίνα, τα οποία κινούνται σε αντίθετη κατεύθυνση με αυτή της πετρελαιοκηλίδας. Με αυτό τον τρόπο γίνεται ο διαχωρισμός νερού-  πετρελαίου με το πρώτο να αποχύνεται στην  θάλασσα, ενώ το πετρέλαιο αποθηκεύεται στις δεξαμενές του πλοίου ν αντιμετώπιση της πετρελαιοκηλίδας υπάρχουν τρεις τρόποι. Ο μηχανικός καθαρισμός, ο χημικός καθαρισμός και η επιτόπια καύση.

Μια άλλη μέθοδος, εκτός από την μηχανική, θεωρείται και η χημική μέθοδος. Στην μέθοδο αυτή χρησιμοποιούνται τα λεγόμενα χημικά διασκορπιστικά που έχουν ως σκοπό την διασπορά και την καταβύθιση της πετρελαιοκηλίδας.  Τα χημικά αυτά είναι μίγματα από οργανικούς διαλύτες, που δρουν μεταξύ νερού και πετρελαιοειδών και μειώνουν την μεταξύ τους επιφανειακή τάση.   Τα χημικά εντείνουν το σχηματισμό μικρών σταγονιδίων πετρελαίου, τα οποία δεν προσκολλώνται στην επιφάνεια των αιωρούμενων σωματιδίων ή στο ίζημα, ενώ είναι πιο ευπρόσβλητα στα βακτήρια που το αποικοδομούν. Η χρήση της χημικής μεθόδου απαιτεί μεγάλη προσοχή, καθώς σε πολλές περιπτώσεις  η αλόγιστη χρήση των χημικών  μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη καταστροφή στο θαλάσσιο οικοσύστημα από ότι μόνο του το πετρέλαιο. Τα σημερινά χημικά όμως είναι λιγότερο τοξικά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αναλόγια χημικών προς πετρέλαιο είναι 3:1, καθώς  και να ψεκαστούν είτε από πλωτά, είτε από αεροπλάνα λόγω της μεγάλης ικανότητας ανάμειξης τους.    

Εκτός από την μηχανική και την χημική μέθοδο υπάρχει και η μέθοδος της επί τόπου καύσης του πετρελαίου. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να γίνει η εφαρμογή πριν εξατμιστούν τα πτητικά συστατικά του πετρελαίου.  Γιατί αλλιώς δεν θα γίνει ανάφλεξη του πετρελαίου. Η εφαρμογή της μεθόδου αυτής προϋποθέτει την ύπαρξη πυρίμαχων φραγμάτων, ώστε να περιοριστεί η έκταση της ρύπανσης, αλλά και να αυξηθεί το πάχος της κηλίδας, καθώς δεν πρέπει να είναι μικρότερο από μερικά χιλιοστά. Τα πτητικά συστατικά του πετρελαίου εξατμίζονται σε σύντομο χρονικό διάστημα, για τον λόγο αυτό ο χρόνος, μέχρι την εφαρμογή της μεθόδου, είναι καθοριστικός και σε μερικές περιπτώσεις αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα. Επίσης οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και οι ισχυροί άνεμοι καθιστούν και αυτοί αδύνατη την διαδικασία εξωτερικής ανάφλεξης. Στην περίπτωση όμως που η καύση αρχίσει, οι καιρικές συνθήκες δεν επηρεάζουν σημαντικά την εξέλιξη της. Μειονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι ότι κατά την καύση του πετρελαίου εκλύονται μεγάλες ποσότητες καπνού προκαλώντας δευτερογενή ρύπανση στην ατμόσφαιρα. 

Πετρελαιοκηλίδες στην Ελλάδα (στοιχεία της Greenpeace)

23/2/80
Ατύχημα στο πετρελαιοφόρο "Irenes Serenade" με αποτέλεσμα 40.000 τόνοι πετρελαίου να καταλήξουν στη θάλασσα.

9/10/93
800 τόνοι πετρελαίου διαρρέουν στην περιοχή από το πετρελαιοφόρο "Iliad". Τα ρεύματα παρασύρουν το πετρέλαιο έξω από τον προστατευμένο όρμο και μαυρίζει η μαγευτική παραλία της Βοϊδοκοιλιάς. Πετρέλαιο εντοπίζεται και σε άλλες ακτές. Στην προσπάθεια των δυτών να δουν τις επιπτώσεις από το πετρέλαιο που διέρρευσε από το "Iliad" ανακαλύπτουν ορατά ακόμα τα σημάδια από το προηγούμενο ατύχημα (13 χρόνια πριν). Το πετρέλαιο του "Irenes Serenade" βρέθηκε να καλύπτει σημεία του πυθμένα. Είναι απορίας άξιο, πώς ένας τόσο ευαίσθητος αλλά και ιστορικός κλειστός κόλπος χρησιμοποιείται ως αγκυροβόλιο πετρελαιοφόρων!

Κόλπος Ελευσίνας

1/10/94, ατύχημα στο πετρελαιοφόρο "La Guardia", κατά τη φορτοεκφόρτωση, στις εγκαταστάσεις του Ασπρόπυργου. 400-800 τόνοι πετρελαίου καταλήγουν στον Κόλπο της Ελευσίνας. Δυστυχώς, η πολυετής διαρκής επιβάρυνση του κλειστού Κόλπου από τοξικά απόβλητα έχει μετατρέψει ήδη τον πυθμένα του σε ... τοξικό απόβλητο. Όπως έδειξε παλαιότερη έρευνα της Greenpeace και ύστερα από αναλύσεις δειγμάτων πυθμένα από τον Κόλπο της Ελευσίνας, υπάρχει σοβαρότατη ρύπανση από πετρελαιοειδή και τοξικά βαρέα μέταλλα στην περιοχή. Η πετρελαιοκηλίδα απλώς επιβάρυνε την ήδη βεβαρημένη κατάσταση του Κόλπου.

Σαρωνικός

8/8/1996, ατύχημα στο πετρελαιοφόρο "Kriti Sea" στα διυλιστήρια της Motor Oil στους Άγιους Θεόδωρους κατά τη φορτοεκφόρτωση. Διαρροή 300-500 τόνων στη θάλασσα. Γίνεται σημαντική κινητοποίηση για την αντιμετώπιση της πετρελαιοκηλίδας που εκτός από τους Άγιους Θεόδωρους, φτάνει τις ακτές της Αίγινας και του Αγκιστριού. Ακολουθούν διαβεβαιώσεις για την έγκαιρη και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της πετρελαιοκηλίδας.

9/5/1997, στο Φραγκολίμανο, εξοχικό θέρετρο στις ακτές της Πελοποννήσου, αρκετά ναυτικά μίλια μακριά από τον τόπο του ατυχήματος, παχιά στρώματα πετρελαίου καλύπτουν ακόμα τον πυθμένα του ορμίσκου. Το πετρέλαιο βρίσκεται εκεί εγκλωβισμένο από τον περασμένο Αύγουστο. Ύστερα από διαμαρτυρίες κατοίκων και εν όψει της νέας τουριστικής περιόδου, στις 9/5/97, συνεργείο της εταιρείας προχώρησε στην άντληση του πετρελαίου από τον πυθμένα του Φραγκολίμανου, πιστεύοντας ότι έτσι λύνεται το πρόβλημα. Οι ερευνητές της Greenpeace βρέθηκαν εκεί και κατέγραψαν την κατάσταση αμέσως μετά την αποχώρηση του συνεργείου καθαρισμού. Το πετρέλαιο έχει εισχωρήσει στην φαινομενικά καθαρή άμμο του πυθμένα. Σκάβοντας την άμμο, οι ερευνητές της Greenpeace ανακάλυψαν ότι το πετρέλαιο βρισκόταν παντού. Μαύρο σύννεφο συνόδευε κάθε ανάδευση του βυθού. Δεν έλειπαν τα σημεία στα οποία βρίσκονταν συγκεντρωμένα, εννέα μήνες μετά τη διαρροή, συμπαγή κομμάτια πετρελαίου. Τα ίχνη του πετρελαίου ήταν εμφανή ακόμα και στα ψάρια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι εικόνες που κατέγραψε η υποβρύχια κάμερα της Greenpeace. Ψάρια που ζουν και τρέφονται στο βυθό, είναι κυριολεκτικά καλυμμένα με πετρελαιοειδή. Και όλα αυτά εννέα μήνες μετά τη διαρροή.